รายละเอียดโครงการวิจัย
- ชื่อโครงการ (ภาษาไทย) :
- การยกระดับนวัตกรรมชุมชนสู่การขับเคลื่อนระบบเศรษฐกิจชุมชนในพื้นที่จังหวัดนครสวรรค์ จากปูมประวัติศาสตร์สู่นวัตกรรมเศรษฐกิจชุมชน
- ชื่อโครงการ (ภาษาอังกฤษ) :
- The Enhancement of Community Innovation in Driving Local Economy System for Nakhonsawan Province: From History to Innovative Local Econimy
- หน่วยงานเจ้าของโครงการ :
- สถาบันวิจัยและพัฒนา
- ลักษณะโครงการวิจัย :
- แผนงานวิจัย/ชุดโครงการวิจัย
- ลักษณะย่อยโครงการวิจัย :
- ไม่ระบุ
- ประเภทโครงการ :
- โครงการวิจัยใหม่
- วันเริ่มต้นโครงการ :
- 17 ตุลาคม 2565
- วันสิ้นสุดโครงการ :
- 17 ตุลาคม 2566
- ประเภทของการวิจัย :
- งานวิจัยบูรณาการ
- ความสำคัญและที่มาของปัญหา :
- กรอบยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี ระหว่าง พ.ศ.2561- พ.ศ. 2580 ได้กําหนดกรอบพัฒนาประเทศให้มีความมั่นคง มั่งคั่ง ยั่งยืน เป็นประเทศพัฒนาแล้ว ด้วยการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง นําไปสู่การพัฒนาให้คนไทยมีความสุข และตอบสนองตอบต่อการบรรลุซึ่งผลประโยชน์แห่งชาติ ในการที่จะพัฒนาคุณภาพชีวิต สร้างรายได้ระดับสูงเป็นประเทศพัฒนาแล้ว และสร้างความสุขของคนไทย สังคมมีความมั่นคง เสมอภาคและเป็นธรรม ประเทศสามารถแข่งขันได้ในระบบเศรษฐกิจ อุตสาหกรรมการท่องเที่ยวเป็นอุตสาหกรรมหลัก การขับเคลื่อนการทํางานของอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวตามยุทธศาสตร์การท่องเที่ยว 20 ปี ที่กําหนดวิสัยทัศน์การท่องเที่ยวไทย พ.ศ. 2579 คือ “ประเทศไทยเป็นแหล่งท่องเที่ยวคุณภาพชั้นนําของโลกที่เติบโตอย่างมีดุลยภาพบนพื้นฐาน ความเป็นไทยเพื่อส่งเสริมการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม และกระจายรายได้สู่ประชาชนทุกภาคส่วนอย่างยั่งยืน” จากวิสัยทัศน์ดังกล่าวชี้ชัดให้เห็นว่า การท่องเที่ยวมีเป้าหมายสําคัญต่อการส่งเสริมพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม และกระจายรายได้สู่ประชาชนทุกภาคส่วน โดยเฉพาะชุมชนท้องถิ่นที่มีต้นทุนทางสังคมวัฒนธรรม ทรัพยากรธรรมชาติที่สามารถนํามาสร้างสรรค์เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สะท้อนความเป็นอัตลักษณ์ เอกลักษณ์ของวิถีชีวิตความเป็นคนไทยสู่นักท่องเที่ยวได้อย่างชัดเจนตามทิศทางแผนปฏิบัติการขับเคลื่อนการพัฒนาการท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่างยั่งยืนและสร้างสรรค์ ภายใต้แผนยุทธศาสตร์การท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่างยั่งยืน พ.ศ. 2559- พ.ศ. 2563 ขององค์การบริหารการพัฒนาพื้นที พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (อพท.) โดยมีประเด็นยุทธศาสตร์ที สําคัญ คือ 1.ส่งเสริมการเพิ่มคุณค่าและมูลค่าของต้นทุนทรัพยากรชุมชนสู่การเป็นสินค้าและบริการบนฐานอัตลักษณ์เอกลักษณ์ และการมีส่วนร่วมของชุมชนสู่ต้นแบบเป็นแหล่งเรียนรู้การพัฒนาและจัดการการท่องเที่ยวโดยชุมชนในระดับต่าง ๆ 2.การเสริมสร้างคุณภาพทักษะและความสามารถของทรัพยากรมนุษย์ในชุมชนให้มีศักยภาพในการจัดการการท่องเที่ยวโดยชุมชนแบบพึ่งพาตนเอง บนฐานความพอเพียงและความรู้โดยเน้นองค์ความรู้และการพัฒนาบุคลากรสําหรับการท่องเที่ยวโดยชุมชน 3.พัฒนาการบริหารจัดการการตลาดการท่องเที่ยวโดยชุมชนที่มุ่งเน้นการสร้างสมดุลของความสุขของทั้งคนในชุมชนและนักท่องเที่ยว 4. การขับเคลื่อนระบบการบริหารจัดการ และการทํางานเชื่อมโยงเชิงเครือข่ายประชารัฐที่มีเอกภาพ มั่นคง และยั่งยืน 5.การพัฒนาดัชนีชี้วัดความสุขระหว่างชุมชนและนักท่องเที่ยวตลอดจนพัฒนาไปสู่การเป็นแหล่งเรียนรู้ในภูมิภาคอาเซียน จากยุทธศาสตร์ดังกล่าวจึงเป็นทิศทางการพัฒนาการท่องเที่ยวโดยชุมชนที่มีความจําเป็นต้องบูรณาการการส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยชุมชนระหว่างหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม และสถาบันการศึกษาเป็นอย่างยิ่ง การยกระดับนวัตกรรมชุมชนสู่การขับเคลื่อนระบบเศรษฐกิจชุมชน เป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจโดยใช้ฐานทุนและศักยภาพของชุมชนในการดําเนินงานเชิงพัฒนา และเป็นส่วนหนึ่งของพลังทางสังคมที่หนุนเสริมการขับเคลื่อนนโยบายรัฐบาล 4 ด้าน ได้แก่ 1.การลดความเลื่อมลํ้าของสังคม เน้นการกระจายให้กิจกรรมครอบคลุมทุกกลุ่มประชากร โดยเฉพาะกิจกรรมด้านการพัฒนาอาชีพและผลิตภัณฑ์ 2.การสร้างความเป็นธรรม ในการเข้าถึงบริการสาธารณะที่จัดโดยหน่วยงานรัฐในพื้นที่หรือบริการที่มีจําเป็นต่อการดํารงชีพที่ดําเนินการโดยชุมชน 3.การเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน โดยเน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน และการน้อมนําปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้เป็นวิถีของชุมชนท้องถิ่น และ 4.สร้างความต่อเนื่องและยั่งยืน เน้นการต่อยอดงานของชุมชนในการเพิ่มคุณภาพ เพิ่มผลิตภัณฑ์ เพิ่มคนดําเนินการและการขยายตลาดด้วย วิสัยทัศน์ของจังหวัดนครสวรรค์ในการพัฒนาว่า "เป็นศูนย์กลางด้านเกษตรและอุตสาหกรรม เมืองท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและธรรมชาติ สังคมมีความเข้มแข็งและสิ่งแวดล้อมที่ดี" ด้วยศักยภาพทางประวัติศาสตร์และทรัพยากรธรรมชาติของเมืองนครสวรรค์สามารถนํามาพัฒนาร่วมกันเพื่อยกระดับนวัตกรรมชุมชนสู่การขับเคลื่อนระบบเศรษฐกิจชุมชน เป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจโดยใช้ฐานทุนทางวัฒนธรรมและศักยภาพของชุมชนในกาสร้างนวัตกรชุมชน รวมถึงออกแบบและพัฒนาเส้นทางการท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม ทั้งนี้เมืองนครสวรรค์เป็นเมืองที่มีความสําคัญทางประวัติศาสตร์มาแต่โบราณ ดังปรากฏร่องรอยการตั้งถิ่นฐานของชุมชนโบราณมาตั้งแต่สมัยยุคหินใหม่เรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน ดังพบหลักฐานโบราณวัตถุ โบราณสถาน ตำนาน เรื่องเล่า หลักฐานลายลักษณ์อักษรที่พบล้วนแสดงให้เห็นถึงการเข้ามาของพ่อค้าจากต่างถิ่น เพื่อทําการแลกเปลี่ยนสินค้าระหว่างพื้นที ตอนในกับพื้นที่ ชายฝั่งทะเล ความเจริญของการค้าระหว่างภูมิภาคได้ส่งผลให้ชุมชนเหล่านี้ พัฒนาขึ้นเป็นบ้านเมืองในยุคต้นประวัติศาสตร์ เช่น แหล่งโบราณคดีบ้านจันเสน อําเภอตาคลี แหล่งโบราณคดีเมืองบนโคกไม้เดน อําเภอพยุหะคีรี และแหล่งโบราณคดีดงแม่นางเมือง อําเภอบรรพตพิสัย มีสัมพันธ์กับชุมชนในพื้นที่เมืองอู่ทอง (จังหวัดสุพรรณบุรี) ออกแก้ว (เวียดนาม) และสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโขง (อาณาจักรฟูนัน กลุ่มชาติพันธุ์จาม) รวมถึงโบราณวัตถุอิทธิพลอารยธรรมอินเดีย ต่อมาในพุทธศตวรรษที 12-18 ละโว้ได้กลายเป็นชุมทางการค้าสําคัญในวัฒนธรรมขอม ได้ขยายอํานาจควบคุมการค้าระหว่างอ่าวเมาะตะมะกับลุ่มแม่นำเจ้าพระยา ทําให้ชุมชนในพื้นที นครสวรรค์พัฒนาขึ้นเป็นบ้านเมืองและขยายตัวเข้าสู่พื้นที่ ลุ่มแม่นํ้าเจ้าพระยา โดยที่ตั้งของตัวเมืองนครสวรรค์ปัจจุบันเริ่มปรากฏขึ้นบริเวณเขากบและชุมทางการค้าริมฝั่งแม่นำปิงในสมัยสุโขทัยในปลายพุทธศตวรรษที 18โดยจารึกหลักที่ 1 (จารึกพ่อขุนรามคำแหง) ได้กล่าวถึงชื่อเมืองพระบาง เป็นเมืองหนึ่งในกลุ่มเมืองภายใต้อํานาจรัฐสุโขทัย และเมืองพระบางได้ทวีความสําคัญในปลายพุทธศตวรรษที่ 19- ต้นพุทธศตวรรษที่ 20 เมืองพระบางเป็นพื้นที่หนึ่งที่เผชิญกับการแผ่ขยายอํานาจจากสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (อู่ทอง)จากอาณาจักรกรุงศรีอยุธยาที่ ต้องการครอบครองเส้นทางการค้าตอนในซึ่งอยู่ในอํานาจของรัฐสุโขทัย ด้วยเหตุดังกล่าวทําให้พระมหาธรรมราชาที (ลิไทย) ต้องส่งฑูตไปเจรจาเพื่อขอเมืองชัยนาทคืน และทรงเร่งกระชับอํานาจในเขตปกครอง เช่น ทรงสร้างและย้ายมาประทับที่เมืองนครชุม สร้างรอยพระพุทธบาทจําลองในหัวเมืองสําคัญ คือ เมืองสุโขทัย เมืองศรีสัชนาลัย เมืองบางพานและเมืองพระบาง นับเป็นการย้ำความสําคัญของเมืองพระบางต่อการปกครองและเศรษฐกิจของสุโขทัยในการควบคุมเส้นทางการค้าของรัฐตอนในผ่านแม่น้ำเจ้าพระยา แม่นำปิง และลุ่มน้ำป่าสัก โดยมีสินค้าสําคัญคือ แร่เหล็ก แร่ทองแดง และของป่า หลังพระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไท) สวรรคตคลงอํานาจรัฐสุโขทัยอ่อนแอลง บ้านเมืองต่าง ๆ แยกตัวเป็นอิสระ กระทั่งปี พ.ศ. 1962 เกิดการแย่งชิงราชสมบัติระหว่างพระยารามกับพระยาบาลเมืองที่เมืองพระบาง ในครั้งนั้นสมเด็จพระอินราชาธิราชแห่งกรุงศรีอยุธยาทรงยกทัพขึ้นมามาคุมเชิงทีเมืองพระบางในฐานะเมืองปลายเขตแดนของกรุงศรีอยุธยาและได้สถาปนาพระยาบาลเมืองเป็นพระมหาธรรมราชาที่ 4 ครองเมืองสุโขทัยนับเป็นการสิ้นสุดอํานาจรัฐสุโขทัยมีเหนือเมืองพระบาง การขยายตัวของการค้าระหว่างจีนและอินเดีย ทําให้บรรดาบ้านเมืองและรัฐต่าง ๆ ทําสงครามแย่งชิงดินแดนและสถาปนาอาณาจักรขึ้นบนผืนแผ่นดินใหญ่ในพุทธศตวรรษที 20-21 เช่น อาณาจักรล้านนา อาณาจักรพุกาม และอาณาจักรกรุงศรีอยุธยา ส่งผลให้หัวเมืองเหนือกลายเป็นสมรภูมิรบระหว่างมหาอํานาจทั้ง 3 กระทั่งปี พ.ศ. 2006 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงย้ายมาประทับที่เมืองเมืองพิษณุโลก และจัดการปกครองหัวเมืองตามลําดับความสําคัญและขนาดของเมือง โดยเมืองพระบางได้เปลี่ยนชื่อเป็นเมืองนครสวรรค์มีฐานะเป็นเมืองชั้นตรีมีบทบาทในการสงครามร่วมกับและเมืองพิจิตร เมืองพิชัย หัวเมืองชั้นโท เช่น เมืองกําแพงเพชร และเมืองสวรรคโลก รวมถึงการเป็นเมืองประชุมพลในการทําสงครามระหว่างอาณาจักรพุกามกับกรุงศรีอยุธยามาจนสิ้นสมัยอยุธยา เห็นได้ว่าปัจจัยที่ทําให้บ้านเมืองในพื้นที่นครสวรรค์ปรากฏตัวตนในประวัติศาสตร์นั้นมาจากปัจจัยด้านทําเลที่ตั้งซึ่งอยู่กึ่งกลางระหว่างพื้นที่ตอนในกับชายฝั่งทะเลจึงเป็นชุมทางการค้ามาแต่โบราณ ประกอบกับภูมิศาสตร์ของเมืองเป็นที่ราบลุ่มอุดมสมบูรณ์และจุดรวมของแม่น้ำสายจากลุ่มน้ำปิง วัง ยม น่านทางตอนเหนือ และลุ่มน้ำป่าสักทางตะวันออก เชื่อมกับบ้านเมืองในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคกลางส่งผลให้เมืองนครสวรรค์เป็นเมืองที่มีความโด่ดเด่นทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม เห็นได้ว่าจังหวัดนครสวรรค์เป็นพื้นที่หนึ่งที่มีทุนทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม หากแต่ยังขาดการศึกษาข้อมูลทางประวัติศาสตร์โดยใช้พื้นที่เป็นหลักในการอธิบายตัวตน จึงนำมาสู่การจัดทำโครงการชุด “การยกระดับนวัตกรรมชุมชนสู่การขับเคลื่อนระบบเศรษฐกิจชุมชนในพื้นที่จังหวัดนครสวรรค์จากปูมประวัติศาสตร์สู่นวัตกรรมเศรษฐกิจชุมชน” โดยกำหนดโครงการวิจัยย่อยจำนวน 2 โครงการ ประกอบด้วย โครงการย่อยที่ 1 จากเมืองพระบางสู่เมืองนครสวรรค์ในมุมมองหลักฐานทางประวัติศาสตร์ และ โครงการย่อยที่ 2 การยกระดับนวัตกรรมชุมชนสู่การขับเคลื่อนทุนทางวัฒนธรรมในพื้นที่จังหวัดนครสวรรค์ ด้วยศักยภาพทางประวัติศาสตร์และทรัพยากรธรรมชาติของเมืองนครสวรรค์ สามารถนำมาร่วมกันยกระดับนวัตกรรมชุมชนสู่การขับเคลื่อนทุนทางวัฒนธรรม โดยเป็นการศึกษาความสำคัญของเมืองพระบางและเมืองนครสวรรค์ในหลักฐานทางประวัติศาสตร์ร่วมกับร่องรอยทางโบราณคดี เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและการสร้างรายได้ให้กับชุมชนผ่านเส้นทางท่องเที่ยวที่เป็นแหล่งเรียนรู้ทางวัฒนธรรมของจังหวัดนครสวรรค์ต่อไป
- วัตถุประสงค์ของโครงการ :
- 1. เพื่อศึกษาและรวบรวมข้อมูลทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมสู่การจัดการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมในชุมชน 2. เพื่อวิเคราะห์ข้อมูลทุนทางสังคมที่แสดงศักยภาพของชุมชนในการขับเคลื่อนทุนทางวัฒนธรรม สู่การพัฒนาเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมของจังหวัดนครสวรรค์ 3. เพื่อสร้างนวัตกรชุมชนในการถ่ายทอดองค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์ของชุมชน
- ขอบเขตของโครงการ :
- ในการวิจัยกำหนดพื้นที่เป้าหมาย 7 ตำบล ประกอบด้วย 1.ตำบลจันเสน อำเภอตาคลี จังหวัดนครสวรรค์ 2.ตำบลพยุหะ อำเภอพยุหะคีรี จังหวัดนครสวรรค์ 3.ตำบลท่าน้ำอ้อย อำเภอพยุหะคีรี จังหวัดนครสวรรค์ 4.ตำบลตาสัง อำเภอบรรพตพิสัย จังหวัดนครสวรรค์ 5.ตำบลโพธิ์ประสาท อำเภอไพศาลี จังหวัดนครสวรรค์ 6.ตำบลปากน้ำโพ อำเภอเมืองนครสวรรค์ จังหวัดนครสวรรค์ 7. ตำบลบ้านแก่ง อำเภอเมืองนครสวรรค์ จังหวัดนครสวรรค์ ซึ่งเป็นพื้นที่มีมีทุนทางสังคมและวัฒนธรรม โดยพบร่องรอยการตั้งถิ่นฐานชุมชนมาตั้งแต่สมัยทวารวดี ปัจจุบันพื้นที่เหล่านี้มีผู้คนเข้ามาตั้งถิ่นฐานประกอบอาชีพ โดยขาดการรับรู้ถึงความสำคัญของชุมชนในบริบทประวัติศาสตร์ที่อาจเป็นทุนทางวัฒนธรรมและการท่องเที่ยว
- ผลที่คาดว่าจะได้รับ :
- 1. ได้ข้อมูลทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมสู่การจัดการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมในชุมชน 2. สามารถนำใช้ข้อมูลทุนทางสังคมในการขับเคลื่อนทุนทางวัฒนธรรม ในการออกแบบและพัฒนาเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมของจังหวัดนครสวรรค์ 3. มีนวัตกรชุมชนที่เป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลงในการขับเคลื่อนทุนทางวัฒนธรรม และสามารถถ่ายทอดองค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์ของชุมชนให้กับผู้อื่นได้
- วิธีการดำเนินการวิจัย และสถานที่ทำการทดลอง/เก็บข้อมูล :
- 1. การศึกษาข้อมูลจากการศึกษาเอกสาร ได้แก่ ศึกษาเอกสารที่เป็นงานวิจัย ตำรา หนังสือ เอกสารประกอบการสัมมนาทางวิชาการต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง โดยนำข้อมูลที่ได้มาดำเนินการด้วย วิธีการทางประวัติศาสตร์ ดังนี้ การวิเคราะห์และประเมินค่าหลักฐานภายนอก การวิเคราะห์และประเมินค่าหลักฐานภายใน การตีความหลักฐาน การสังเคราะห์ข้อมูลและนำมาเรียบเรียงเป็นองค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์ 2. พัฒนาเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมของจังหวัดนครสวรรค์ โดยนำใช้ข้อมูลทางประวัติศาสตร์และทุนทางสังคมที่แสดงศักยภาพของชุมชนในการขับเคลื่อนทุนทางวัฒนธรรม 3. สร้าง Learning and Innovation Platform (LIP) การขับเคลื่อนทุนทางวัฒนธรรม เพื่อเป็นเครื่องมือในการจัดกระบวนการเรียนรู้และถ่ายทอดองค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์ของชุมชนให้กับนวัตกรชุมชน
- คำอธิบายโครงการวิจัย (อย่างย่อ) :
- ด้วยศักยภาพทางประวัติศาสตร์และทรัพยากรธรรมชาติของเมืองนครสวรรค์ สามารถนำมาร่วมกันยกระดับนวัตกรรมชุมชนสู่การขับเคลื่อนทุนทางวัฒนธรรม โดยเป็นการศึกษาความสำคัญของเมืองพระบางและเมืองนครสวรรค์ในหลักฐานทางประวัติศาสตร์ร่วมกับร่องรอยทางโบราณคดี เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและการสร้างรายได้ให้กับชุมชนผ่านเส้นทางท่องเที่ยวที่เป็นแหล่งเรียนรู้ทางวัฒนธรรมของจังหวัดนครสวรรค์ต่อไป
- รายชื่อนักวิจัยในโครงการ :
-
ลำดับที่ รายชื่อ ประเภทนักวิจัย บทบาทหน้าที่ สัดส่วน 1 นางพิมพ์อุมา ธัญธนกุล นักวิจัยภายในมหาวิทยาลัย หัวหน้าโครงการวิจัย 40% 2 นางชยภรณ บุญเรืองศักดิ์์ นักวิจัยภายในมหาวิทยาลัย รองหัวหน้าโครงการวิจัย 25% 3 นางสาวสิริพร เสมาทอง นักวิจัยภายในมหาวิทยาลัย รองหัวหน้าโครงการวิจัย 25% 4 นางสาวศิรินุช ครุฑธกะ นักวิจัยภายในมหาวิทยาลัย ผู้ร่วมวิจัย 10%
สถาบันวิจัยและพัฒนา
มหาวิทยาลัยราชภัฏนครสวรรค์ ศูนย์การศึกษาย่านมัทรี398/1 หมู่ 3 ตำบลย่านมัทรี อำเภอพยุหะคีรี
จังหวัดนครสวรรค์ 60130
